Home Articles-Opinions

Mamang thong lolabade – Maning thong dagi changba tabani

AFSPA 1958 haibasi British singna India freedom struggle gi saruk ama oireba Quit India movement bu namthanabagi damakta chatnahanlamba ordinance amakhakni adubu leibak thirebade Indiana maning makha tamlaba matung 1958 ta AFSPA asi mathou kaya haptuna Indiagi parliament da pass touduna NorthEast state sing amade Jammu Kashmirgi mafam sing asida houkjikmak thamlibaasini. AFSPA 1958 na lal-misignda(armed forces)ahenba sakti kayaama pire-chingbu chingnarabade kaptuna hatpagi ayaba pire,warrant issue toudana meoi amabu fabagi ayaba pire, maral leiraba lalmi amabu kankhatuna thamnabagi ngaklou kaya amasu pire madugi khudam haibabu: kanagumba micham praja ambu hatkhibgi maral leiraba lalmi amabu centre govt. gi ayaba youdana wayensang(court)da koukhatpa yaday.
AFSPA 1958 na Indiagi constitution na pireba fundamental right amsu oireba article 21 bu
khongaonare haiba asini.Masida yenba yare bade India haibasi prithibi da democracy chatpa khuwaidagi chaoba leibak amani hairebani, democracy chatpa leibak amada human rights temsing naba law ama matou karamna chatnarebano haibaaside hangduna ta leiraba wahang amani,masida eig oiba paokhum haira gade Indian democracy asi functional democracy ama oidray defunt democracy oiray haibaasida lalaroi haibasini. Indiagi constitution gi makhada leireba kanglup jati kharada khaka akaknana constitution na pireba fundamental right temsingnaba law ama chatnahanduna thamba haibaasibu functional democracy amagi matoura? Indiagi constitution gi makhada sulei hairaga constitution na pireba right adusu fanhaldaba asi karamba makhal gi leingak sasanno? Karamba makhal gi lal no North East amade Jammu Kashmir gi mathakta chatharebaasi? AFSPA 1958 asi insurgency gi problem namthanabagi, kok-hannabagini haibasu lalgani mashide insurgency group macha kokhanaba law ama khakni haiba da haimanba thoklaroi madugi mayek laraba khudam haibabu AFSPA 1958 asi Manipur apumbada September gi tang 8 ,1980 da thamjin laktrengei mamangda Manipur da mapung oiba insurgent group mari(4) khaktamak leirami adubu AFSPA 1958 asibu Manipura pumbada thamjinlak-kharaba matung asida insurgent problem solve twduna masing halthahlkpagi onnateinabada insurgency groupna chenggum soubagum souggalaktuna masing thinggmdray. Adu oibatargade AFSPA 1958 asi insurgency problemgi waroisin puraknabani haiba yarebra? Amuksu yengba yarebade law amade order gi fibam fatabana AFSPA 1958 asi thambani haibasini, masida hangba yareba wahangde law amade order gi fibam fagat hananaba hotnabada chahi kaya changkhidwre?AFSPA 1958 thamjin lakpa chahi 36 suraba fouba law amade order gi fibam kayam fagathanba ngamlabagy? fagathanba ngamdrabade law amade order fagat-hanba law amakhakni AFSPA
1958 asi Haiba yarebra? Law amde ordergi fibam fagat halnabagi mingda AFSPA 1958 thamjinduna act asigi  marumda ima, eben, eche, echan, ipa, epu, eymba, enao micham praja kaya hatkhidourebano? Eche, echan, ema, eben kayagi punsigi jat kayam temsinna khigy hairebano? Times of India da April tang tarahumdoi 13, 2006 da matam adugi Prime Minister oiramba Manmohan Singh na fongdokhiba wafam ama khak fongkhi madude “It would not exaggeration to say that the problem of Naxalism is the single biggest internal security challenge ever faced by our country” yengba yarebade single biggest internal security challenge amani haireba naxalite ki samasiya mayoknareba mafamsing asida ngasi fouba AFSPA 1958 thamjil dabagi maram kareno? adu oiba targade northeast state sing amade Jammu Kashmir mafam sing asida politically oppressed tounaba AFSPA 1958 asi thamlibra haibaasini wahang ama oina thoraklibade!!

Punamak asina khambi mai wairaktuna chaakthetlaktuna pendraba mayam amana yomduna
masigumlaba colonial law ama oireba AFSPA 1958 gi mayokta eche Sharmila na meoiba amagi punsida khuwaidagi maruoiba tangkak ama oireba masagi chahi kunnipal 28 subadagi houna nupi oibigee lei-tengge saruk ama oireba sam da samchet hat-tana, khutki khujin kaktana, masagee maithong adufou mingsel da yendana, emung manung gi nungc chanana charou mourounana leiminaba punsi thadoktuna, mama, mapagi nungcba maithong udana,chimbanda esing erik amafouba tangdana November gi tang 4 ,2000 dagi houduna August ki tang 9, 2016 fouba 5758 numit chupna AFSPA 1958 gi mayokta khonjang changsinkhi.Asuk sangba matam ama non-violence oina changsinkhiba khongjang amabu democracy chatliba Gandhi gi wakhalol thajei haireba leibak asida tabiba, ubiba, khangbida amata toudray haibasini. Democracy haibasi praja singna praja miyamgi damak semjaba sarkar adubuni,
miyamgi damak semkhiba sarkarna miyamgee mikap miraokhol, miyamgi awaba punamak asi tabidana, ubidana leikharaba asibu miyam gi sarkarni haiba yarebro?Miyamgi damak miyamna semkhiba sarkar na miyamgi damak oiraktraba, miyamge kholaosu taraktraba, miyamgi awabasu kokhalba ngamdraba ngasigi sarkar aside “Goverment for the people,by the people, without people” haibaga pankhak oiraka haibasida haimanba thokloi.miyamgi mihut leitrabagumbani Manipur miyam asi. Mehat thina hatokpikhraba Manorama mihatki mayokta houkhiba miyamgi ehou matung AFSPA 1958 asibu review tounabagi damak Matam adugi Prime Minister Manmohan Singh na yaduna semkhiba Jevan Ready Committee na fouba repeal tounaba haikhiba leirabani, masitasu nattana June 2007, da President
na semkhiba Verappa Moily na luchingba Second Administrative Reform Commission nasu AFSPA 1958 repeal tounaba haikhiba leirabani. Adubu ngasi fouba Parliament da khanna neinaba amata toukhidri.
Anna Hazzare gi khuwaidagi sangba chara henduna changsankhiba khongjang asi shupnagi numit 12 khakni, adubu masida India gi Parliament nikkhibani; adubu numit 5758 chupna chara helduna changsil khiba khongjang gi kholoadi kanana su tabidri? San hatpada foubaa hatpa cheirak pigadabani haina louriba RSS na AFSPA 1958, chingbu chingnarabadi kaptuna hatpagi ayaba foubagi shakti pireeba ACT asibudi shougat tuna North East State ama di Jammu Kashmir gi disturbed area sing asida thamkhidabani hairakkhiba leiribani.
Chara helduna AFSPA 1958 louthok-u haina changsilliba khongjang asina maipakpagi mami
uraktrabanina lalong ama hongdoktuna AFSPA 1958 asibu lauthok naba Eche Sharmila na chara helba August tang 09, 2016, leibakpokpa numitta tokkhara. Masi da yengba yaribadi India haibasi Gandhi ji gi wakhallol(ideology) chatpa Gandhi gi non-violence movement da thajaba leibak amakhakni heiribani. Adu oibataragadi Gandhiji gi wakhal lol bu kya yamna thajaribagay amadi ekai khumnaribagay haibasidi wahang ama oirakli. Gandhi na khwaidagi sangna changsil khiba charahelbagi khongjang asi supnagi numit 21 khaktani adubu Gandhi ji gi non-violence movement da thajari hairiba India da Eche Sharmila numit 5758 chupna chara henbagi khongjang changsinlakpa da pandam adu fangba ngamdabadagi chara
henbagi khongjang adu handokhibani. Masida amuksu yengba yarebade eche sharmila na chara henbagi khonjang handokhiba numit asi august ki tang 9 da oibana, august ki tang 8 amade 9 gi lolnaba ahingda houdokhiba Quit India Movement gi khonjang da Gandhi bu numit asida haibade August 9 da fajinkhibani, aduga AFSPA 1958 asisu Quite India movement namthanaba British singna ordinance ama oina chatnahalamba amakhakni adubu mathou kaya haptuna India gi parliament da 1958 ta act ama oina onthok khiba AFSPA 1958 asigi mayoktani eche Sharmila na chara henbagi khongjan changsinlami ba adusu. Aduna eche Sharmila na chara henbagi khonjang toukhiba numit asi india gi oinade khuwaidagi chaona maithiba amade ekai ningai oiba numit amakhak ni haina louba yai.Aduga indiana Gandhi gi wakhalol enli hairebasina karedano haina hangba yai. Aduga numit asi Quite India movement gi ahouba tangkakta Gandhi ji bu fajinkhiba numit amakhak oibana, Quit india movement da Gandhi ji na thamkhiba wafam ”siragasi changaga chang”(door die) haiba wafam aduga chap manana Eche Sharmila na Manipur miyamda ehou ama sagalaktuna anoub akhonthang, anouba lalong amaga loinana anouba awonba Manipur ama puraknaba gi eng-git pibani hainasu louba yai. Yengba yai eche sharmila gi warep sing haibade chara henduna yamna sanglaba matam ama changsinlakeba khongjang asida miyamgi support watlakay amade pandam asi fanbagi mami uraktaray aduna lalong hongdoktuna independant candidate ama oina lakadoureba Manipur Assembly Election
thengnaduna AFSPA 1958 louthoknaba hotnagani amade punsi leipun semlagani haibasini. Eche Sharmilagi warepsing asi lalong adukhak hongdokpani pandam adudi hongdoktre haiba yai. Imphal Municipal na konba segment 7 tagi AFSPA 1958 asi louthokharaba matung miyamna AFSPA 1958 gi mayokta houaramba ehouadu khara khajik maning hanbagum toukhi haibasi haimanba thokloi, masigi pendaba asisu eche sharmila da leiramba yai maramde eche sharmila na pamlibade AFSPA 1958 asi Manipur pumbada gi louthokbani. Amade ngasi ngasimak Manipur da leireba civil society organisation(cso) mayam aside chaora chaoraba thoudok wathok mayam ama houjik leireba political structure asina thokhalbadagi madubu karamna mayok yagani amade karamba samasiya(issue) hanna
paikhatkani haiba khalbada kakngaonarabani masi punamakasi udabadagi eche sharmilana civil society organisation(cso) sing asida pendaba fondorakhiba oiramba yai.Aduga yumban punsida changlagani haibasina masagi oiba hak(personal liberty)amani, masida miyamna khut thiljinlubagi haksu leitabra khali, apamba maikeida chatsakhisanu public issue amaga personal life amaga mare leinahanbasu chumloi khali. Myanmmar gi democratic movement gi luchingbi amasu oirebi Aungg San Suu Kyi su Britain macha amada mayum paljarabasu Myanmmer miyamgi damak military sasandagi nanthok nabagi damak ehou kaya ama luching bikhi. Amuksu eche sharmila na electoral politics ta changsinba haibasi yaninge natraga yaninde haiba mot kayaamasu pinare,masida lakchanignliba wafam de numit 5758
chupnachara henbai khongjang haibade non-violence movement asibu tabigadouba ubigadouba sarkar aduna tabidraba ubidraba adu oiba taragade AFSPA 1958 asibu louthoknabagi sakti pireba sarkar adu yousanduna AFSPA 1958 louthoklagy haibani. Hoi indiagi political system aside aduki matik motli haibaside yai, hainabalei ”khongbangi amotpa sengdokay haiba taragade khongban aduda kumba tai khong motpa tai” motlay haireba political system asi sengdok-kay hairabade motley, motley haina louduna khak leiba nade yarakte, masida changsinduna semdok nabagi tangja ama loubasu darker oirak-e. Houjik houjikmak Aam Aadmi Party gi convenor oireba aduga Delhi gi chief minister amasu oireba
Arvind Kejriwal asi Anna Hazare ga punna corruption gi mayokta khongjang sangsin lamba meoi amakhakni adubu mapandagi louduna leibakhakna yadray haidana electoral politics ta chansinlakhibani amade corruption na mapung oiba issue oiduna vote thengnaduna yamna chaona mai pak-khi adu oiba taragade AFSPA 1958 asi tasengna Manipur miyam na louthokhiba pamlabade eche Sharmila bu vote ta mai pakhan loidabagi maram ama amuk leirebra? AFSPA 1958 louthok nabagi pandamda eche Sharmila electoral politics ta changlakaadu oiba taragade houjik Manipur praja miyamgi daita kareno haibasini? Eche sharmila bu vote ta mai pakhanba natraga mai pakhandaba haibasi praja miyamgi khuta ni leireba asi.eikhoina eikhoigi sarkar haibasi semjabani adubu eikhoi gi sarkar oiraktabagini maymna waraklebaasi. “Goverment for the people, by the people,without people” haibaga pangkhak oiraba ngasigi leingak asi semdoknabagi tanja adu louhoubana chumloidra? eikhoi gi asoiba na politics asi amotpani(politics is dirty) hairakpani, eikhoi esha eshagi hakpu peisa kharada yonba leibagi chatnabi asi thadoktuna afaba matikchaba/bi eikhoi gi mikap miraokhol bu tabigadouba/bi mirep ama khalbagi daita aduni eikhoi na lougadoureba asi. Colonial law ama oireba AFSPA 1958 asibu Manipur leimai thaktagi louthoknaba achetpa khonfam amagi daita aduni louga doureba asi Eikhoi gi hak(right)adu peisa kharada yonthokpa toklagani haibagi daita aduni louminaga doureba asi. Hak(right) khakta mak pamba nattana ethou(duty) amade daita(responsibility) su masak khangba darker oi ereichasing. Manipuri magidamak kare toukharabagy haina esha eshana Wahang hangjabagi matam adu hendoraka. Electoral politics haibasi muscle power ni money power ni haina adumak leibagi matam adu natray, masibu semdok nabagi sakti adu miyamda lei, masigi bu semdok nabagi tanja adu loumina houbana faroidra? Fatray motley haiba khanglaba pot amabu semdoktuna fahalnaba gi sakti leina leina semdok treba, fahanaba hotnadreba, madu fatray haina enthok aga thambasu nataba maduda yousinliba, fahalnabagi daita lougani khangjadaba thoklabade madudagi henna leibak thiba ama amuk leirebra? Manipur praja miyam gi damak tade 2017 gi Manipur
assembly mikhal aside changyeng amakhakni hainasu loubayai. Karegumba eche sharmila na vote asi maithiba thoklabade AFSPA 1958 asi Manipur na pammi natraga pamdray haina chanyeng touba ama oina uhalduna; Manipur miyam asi AFSPA 1958 asi adumak louthoktrabsu kaide amade AFSPA 1958 asi adumak thamjinbada yaninge,hairaknaba meoi kaya ama maya Kaduna ngaiba kaya amasu leiramoi haininai leite. Adu oiba taragade eikhoi kamdouba? Eche sharmila ote ta maithiba haibasi eche sharmila maithiba natte Manipur miyam maithibani haibasida lalgadourebra? Manipur miyambu malem prithivi miyam gi mamangda sibadagi kananabagi damak eche sharmila bu vote mai pakhaldaba yadabra haiba asisu wahang ama oina thorklibani. Eche sharmila gi anouba khonthang haibade anouba lalong asina fajaraba magun leiraba khudongchaba ani amagasu pibire haina louba yai madude; achumba vote na afaba khunai amasamba ngamgani amade colonial law ama oireba AFSPA 1958 asigi makhada sungleimak leinindra haiba adu malemgi miyamda utlamnaba tanja. Aroiba oina thamjaninge ba wafamde numit 5758 chupna chara henbagi khongjang changsinduna miyamgi damak achumba, santileiba, nungsinaba(justice, peace, love) ahum asida yumfam oiduna miyamgi hak ki damak lal thengnaraklabi eche sharmila bu mahakki anouba lalong asida miyamna sougatpiduna kare tourakpagy haibadu yengba amsu mathou tadabra? Election maya dakhak Manipur kouba state ama NorthEast ta lei haina ningsing laktuna mamai ani longba luchingba khara laklaga election campaing gi wa nganbada chamjaraba miyambu mamit ta utt chaisinduna “Manipur is the jewel of India/Switzerland of India” sing tharakpada hektamak pangtha khibasi tokpa faray. Manipur bu malemgi miyam mangda ekaiba nang-gadouba dagi kana naba, miyamgi mahut sinba leingak ama leiraknaba amade colonial law ama oireba AFSPA 1958 dagi nanthok nanaba eche sharmilabu miyam gi mihut oina thagatpana faroidra haiba wahang asiga loinana esha eshagi hak lupa 500/1000 da yolthokpa toklasi. Manipuri mana yaiphare!!
The writer Safiur Rahaman Maibam is a Student of DM College of Arts, volunteer of Personality Development Club, Youngest columnist.

NO COMMENTS

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here

Exit mobile version